KOPAONIK 

Kopaonik (poznat i kao Srebrna planina) je najveći planinski masiv u Srbiji koji se pruža od severozapada ka jugoistoku dužinom od oko 75 km, dosežući u srednjem delu širinu od oko 40 km. Jedan njegov deo je zaštićena zona pod imenom Nacionalni park Kopaonik u okviru koga postoji veći broj zaštićenih prirodnih celina, a na njemu se nalazi i najveći skijaški centar u Srbiji. Njegov najviši vrh je Pančićev vrh sa 2017 m nmv. na kome se nalazi mauzolej čuvenog srpskog prirodnjaka po kome je dobio ime. Ceo masiv je dobio naziv po velikom rudnom bogatstvu koje je na njemu eksploatisano još od srednjeg veka, a na njegovom širem prostoru je smešten čitav niz kulturno-istorijskih spomenika iz perioda od XII do XV veka. Zahvaljujući razvijenom turističkom centru sa savremenim hotelima i pratećim objektima, Kopaonik predstavlja jednu od najpopularnijih turističkih destinacija u Srbiji.

Kopaonik reljef

Najviši deo je prostrana površina Ravni Kopaonik, oko koje se dižu Suvo Rudište sa Pančićevim (Milanovim) vrhom (2017 m) na kome je Pančićev mauzolej, Karaman (1934 m), Gobelja (1834 m) i dr. Jugoistočno od Suvog Rudišta greben Kopaonika je sužen i raščlanjen u niz plastastih uzvišenja: Čardak (1590 m), Šatorica (1750 m) i Oštro koplje (1789 m), između kojih su široke presedline. Sa zapadne strane, od Ibarske magistrale, vode dva puta za Ravni Kopaonik, jedan od Biljanovca uz Jošaničku reku, a drugi od Rudnice; i sa istočne strane od Kruševca i Toplice preko Brzeća. Od Ravnog Kopaonika odvaja se njegov istočni ogranak sa spuštanjem na prevoj Mramor (1140 m), zatim se penje ka Velikoj ogledni (1359 m) i talasastim grebenom Vrata (1072 m), Počar (1163 m) završava sa Javorcem i njegovim vrhom Žurla (869 m), spuštajući se strmo u Jankovu klisuru koja ga odvaja od planine Jastrebac.

Klima

Sa skoro 200 sunčanih dana godišnje, Kopaonik zaslužuje svoje drugo ime „Sunčana planina“. Južni položaj, visina i otvorenost terena sprečava zadržavanje oblaka nad planinom. Hladan vazduh pada u okolne ravnice i uvale, tako da zimske temperature nisu preniske. Prosečna godišnja temperatura je 3,7 °C. Sneg počinje krajem novembra i traje do maja, prosečno 159 dana godišnje. Nivo padavina je veći od 1000 mm godišnje.

flora i fauna

Na Kopaoniku je najrasprostranjenija raskomadana šumsko-pašnjačka zona središnje Srbije. Na višim delovima je četinarska smrčeva i jelova, a po stranama bukova i hrastova šuma. Kopaonik je mesto na kome se mogu naći primerci endemske flore kao što su kopaonička čuvarkuća (Sempervivum kopaonicense Pancic), Pančićeva potočarka (Cardamine Pancicii) i kopaonička ljubičica (Viola kopaonicensis). Od mnogobrojnih životinjskih vrsta najznačajniji su sivi soko (Falco peregrinus), suri orao (Aquila chrysaetos), buljina (Bubo bubo), divlja mačka (Felix silvestris) i srna (Capreolus capreolus).

privreda

Stočarstvo je glavno zanimanje stanovništva, a u novije vreme turizam. Kopaonik je već u srednjem veku bio rudarska oblast, pa su iz tog perioda ostali mnogi potkopi, nazivi i rudarski alati. Rudarstvo je obnovljeno u novije vreme, naročito u Trepči, koja na obroncima ove planine ima velika nalazišta olovno-cinkane rude. U samom podnožju Pančićevog vrha se nalazi rudnik Belo Brdo. Danas je na Ravnom Kopaoniku veliki turistički planinski centar, sa brojnim smeštajnim kapacitetima, sistemom smučarskih staza i žičara i drugom infrastrukturom. Drugi takav kompleks se razvija kod sela Brzeća na istočnoj padini, gde u hotelima, apartmanima i kućama ima oko 1.000 ležaja. Privlačnost Kopaonika leži u izuzetnoj dinamici njegovog reljefa. Prostrani planinski pašnjaci guste zimzelene i mešovite šume, kao i planinski vrhovi sa kojih se vide Šar planina, Stara Planina kao i ostale okolne planine ostaju u neizbrisivom sećanju svih koji su posetili ovu planinsku lepoticu.

Termalni izvori i banje

Najviši vodopad u Srbiji visok je 71 metar i nalazi se na Kopaoniku u oblasti Jelovarnik, u okviru nacionalnog parka, na nadmorskoj visini od oko 1.500 metara. [5]U regionu planine ima dosta termalnih izvora. Vrlo su poznate Vrnjačka Banja, Mataruška Banja i Sijarinska Banja. U samom podnožju nalazi se Jošanička Banja (termalni izvor, 78 °C), Lukovska Banja (36—56 °C) i Kuršumlijska Banja (38—57 °C). Pored termalnih izvora na Kopaoniku postoje i mineralni izvori kao i izvor niskoradioaktivne vode(najradioaktivniji u Srbiji) Krčmar na visini od 1950 m i Marine vode na visini od 1700 m.

MANASTIRI

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla

Petrova crkva kod Novog Pazara u Rasu (punim nazivom: Crkva Svetih apostola Petra i Pavla) predstavlja najstariji spomenik crkvene arhitekture na prostoru Srbije i prvobitno je sedište raške episkopije. Crkva se nalazi 2 km severno od centra Novog Pazara, a prema do sada poznatim pisanim izvorima potiče iz 8. veka, ali je verovatno i starijeg datuma. Sama crkva ima osnovu rotonde sa upisanim četvrorolistom i potiče iz vizantijskog doba, dok freske iz njene unutrašnjosti potiču iz 10, 12. i 13. veka. Na njenom mestu se nalazio ranohrišćanski objekat koji je podignut u 7. veku. Prilikom istraživanja unutrašnjosti crkve, na prostoru ostataka ilirskog kneževskog tumula iz 5. veka p. n. e. nađena je kolekcija od 92 predmeta u zlatu i ćilibaru. Istraživački i konzervatorski radovi vršeni su krajem 50-ih i početkom 60-ih godina dvadesetog veka, arheološka iskopavanja od 1984. do 1986. godine, a nastavljena su i poslednjih nekoliko godina. Posle detaljnih arheoloških istraživanja, crkva je konzervirana 1960. godine. Neki od najznačajnijih događaja iz perioda vladavine dinastije Nemanjića su vezani za ovu crkvu. Po načinu gradnje slična je crkvama sa prostora Primorja, Gruzije, Jermenije i Italije koje potiču od 7. do 9. veka, ali je usled prepravki i dograđivanja postala jedinstvena, što je bio jedan od razloga da se nađe na Uneskovoj listi svetske baštine od 1979. godine u sklopu spomenika srednjeg veka objedinjenih pod zaštićenom celinom Stari Ras.

Manastir Studenica

Manastir Studenica je jedan od najvećih i najbogatijih manastira Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se 57 km od Kraljeva, a osnovao ga je Stefan Nemanja 1190. godine. Utvrđeni zidovi manastira okružuju četiri crkve: Bogorodičnu crkvu i Kraljevu crkvu (crkvu svetih Joakima i Ane), obe izgrađene od mermera, crkvu Nikoljaču (crkvu svetog Nikole) i još jednu crkvu, očuvanu u temeljima. Manastir je poznat po svojoj kolekciji fresaka iz 13. i 14. veka. Pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja. UNESKO je 1986. godine uvrstio Studenicu u listu Svetske baštine.

Manastir Žiča

Žiča je srpski srednjovekovni manastir iz prve polovine XIII veka, koji se nalazi u blizini Kraljeva i pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkva. Podigao ju je prvi kralj Srbije iz dinastije Nemanjića, Stefan Nemanjić (veliki župan 1196—1217, kralj 1217—1228), od 1206. do 1221. godine[1], a značajnu ulogu u njenom podizanju imao je i njegov brat, Sveti Sava (1219—1233)[2]. Posle sticanja crkvene samostalnosti 1219. godine, u Žiči je smešteno sedište autokefalne srpske arhiepiskopije. Početkom poslednje decenije XIII veka, manastir je stradao u napadu Tatara, posle čega je sedište arhiepiskopije preneto u Svete Apostole kod Peći, a sam manastir je početkom XIV veka obnovio kralj Milutin (1282—1321). Tokom srednjeg veka, u Žiči su ustoličavani episkopi i ovenčavani kraljevi iz dinastije Nemanjića, zbog čega je poznata i kao Sedmovrata. Glavna manastirska crkva, podignuta u Raškom stilu, posvećena je Vaznesenju Hristovom (Svetom Spasu) i prema mišljenju akademika i istoričara umetnosti Vojislava J. Đurića crkva Vaznesenja Hristovog kada je bila gotova, postala je uzor i ostala to kroz čitav XIII vek, time je u istoriji raškog graditeljstva, kao zametak novog razdoblja, zauzela ključno mesto[4]. U njenoj unutrašnjosti nalaze se dva sloja živopisa, stariji, nastao oko 1220. godine i pripada tzv. Zlatnom dobu srpskog slikarstva i mlađi, nastao početkom XIV veka i pripada slikarstvu iz doba kralja Milutina, stvaranog pod uticajem Renesanse Paleologa za koje se može reći da su reprezentativni primeri slikarstva svog doba. Unutar manastirskog kompleksa, istočno od glavne crkve, nalazi manja crkva, posvećena svetim Teodorima Tironu i Stratilatu, podignuta u XIV veku. Tokom perioda osmanske vladavine manastir je u više navrata zapusteo, nakon čega je obnavljan. Između Prvog i Drugog svetskog rata, manastir je doživeo veliku obnovu, a najopsežniji radovi na njegovoj konzervaciji, izvedeni su nakon zemljotresa koji je tu oblast pogodio 1987. godine. Manastir Žiča je 1979. godine proglašen za spomenik kulture od izuzetnog značaja i nalazi se pod zaštitom Republike Srbije.

Manastir Sopoćani

Manastir Sopoćani, dom Svete Trojice, je podigao kralj Stefan Uroš I (1243—1276) nedaleko od izvora reke Raške. Manastir se nalazi na 17 km zapadno od Novog Pazara. Na ovom mestu, izvorištu srpske srednjovekovne države Nemanjića, treći sin kralja Stefana Prvovenčanog je iza sebe ostavio zadužbinu koja svojom veličinom i lepotom nadmašuje sve dotadašnje srpske crkve. Freske manastira Sopoćani su pravo remek-delo umetnosti, što je mnogo godina kasnije Sopoćanima donelo svetsku slavu. Danas je jedan od najznačajnijih srpskih kulturnih spomenika, koji je 1979. godine uvršćen na UNESKO-vu listu svetske baštine u sklopu spomenika srednjeg veka objedinjenih pod zaštićenom celinom Stari Ras i Sopoćani. Danas je teško precizirati kada su Sopoćani podignuti. Najverovatnija je pretpostavka da je manastir podignut u drugoj polovini vladavine kralja Stefana Uroša I, najverovatnije oko 1260. godine. Do ovakvog zaključka se došlo zaobilaznim putem, s obzirom da je sasvim pouzdan zaključak da je živopis manastira nastao šezdesetih godina 13. veka. Tokom perioda osmanlijske vlasti, u 17. veku, manastir je značajno stradao, a obnovljen je u prvim decenijama 20. veka. Nakon obnove Sopoćani su jedno vreme bili ženski manastir. Posle dolaska deset monaha i iskušenika iz manastira Crna Reka 1996. godine manastir ponovo postaje opštežiteljni, kao i što je bio u srednjem veku. Danas manastir broji trideset monaha i iskušenika. Pripada Eparhiji raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve. Kao celina predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Đurđevi stupovi

Đurđevi stupovi su manastir Srpske pravoslavne crkve, posvećen svetom Đorđu koji se nalazi na brdu iznad Novog Pazara, u Starom Rasu. Đurđevi stupovi su jedan od najstarijih srpskih manastira. Manastir je podigao veliki župan Stefan Nemanja u prvim godinama posle stupanja na presto velikog župana (izgradnja je završena 1171. godine), a crkva je oslikana oko 1175. godine. Manastir je uvršten u svetsku kulturnu baštinu i pod zaštiom je UNESKO-a. Manastir postoji već preko 830 godina, a od toga je 300 godina u ruševinama i 40 godina se obnavlja. Danas je manastir velikim delom obnovljen. U manastiru živi 4 monaha i 2 iskušenika. O posebnom značaju manastira, pored starih biografskih tekstova, govori i izuzetan položaj manastira podignutog na samom vrhu istaknutog uzvišenja, kao i osobena arhitektura crkve svetog Đorđa sa dve kule-stolpa/stupa koji su dali kasniji naziv i crkvi i manastiru - Đurđevi stupovi. Slično arhitektonsko rešenje, prilično neobično za pravoslavne crkve Balkana, ima još samo dosta manja Bogorodičina crkva u Donjoj Kamenici, u kojoj su, međutim, oba prednja tornja sačuvana. Stup-Predstavlja prostraniji komad obradivog zemljišta u posedu vladara, vlastele, ili crkvenih institucija, koji su ga neposredno iskorišćavali. Zato se može reći da su stupovi bili deo vlastelinske rezerve,obrađivan besplatnim radom zavisnog stanovništva.

Manastir Gradac

Manastir Gradac predstavlja ktitorsku zadužbinu kraljice Jelene koja je izgrađena od 1277 do 1282. godine za vreme vladavine njenog sina kralja Dragutina. Smešten je na uzdignutoj zaravni iznad Gradačke reke, na obodu šumovitih padina Golije. Udaljen je 21 km severozapadno od Raške i 12,5 km zapadno od Brvenika i Ibarskog puta. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Manastir Stara Pavlica

Manastir Stara Pavlica se nalazi u selu Pavlici, na stenovitoj zaravni iznad Ibra, 6 km severno od Raške. Pretpostavlja se da potiče iz prednemanjićke ere ili je podignut na samom početku njihove vladavine Nemanjića, krajem 12. veka[traži se izvor]. Manastir se prvi put pominje u darovnoj povelji kralja Stefana Prvovenčanog, a delovi njegove crkve su obnovljeni tokom 70-ih godina 20. veka. U blizini manastira Stara Pavlica se nalazi i manastir Nova Pavlica, koji su krajem 14. veka podigli braća Musići kao svoju zadužbinu u koju se povukla i zamonašila njihova majka i sestra kneza Lazara (1371—1389) Dragana.

SREDNJOVEKOVNI GRADOVI

Stari Ras

Stari Ras je srpski srednjovekovni grad (tvrđava) i središnja prestonica srpske srednjovekovne države Raške. Ostaci tvrđave nalaze se na lokalitetu Gradina iznad starog Trgovišta (Pazarišta), na udaljenosti od 11 km zapadno od Novog Pazara. Kao spomenik kulture od izuzetnog značaja, tvrđava Ras pripada kompleksu spomenika u koji se pored same Gradine sa podgrađem (staro Trgovište, odnosno Pazarište), ubrajaju i Gradina u Postenju, Reljina gradina, stara crkva u Naprelju i "latinska" crkva u Postenju. Gradina sa starim Trgovištem (Pazarištem), zajedno sa obližnjom episkopskom crkvom Svetih apostola Petra i Pavla i manastirima Sopoćani i Đurđevi stupovi predstavljala je istorijsko jezgro srpske srednjovekovne države Raške, čije je ime bilo izvedeno upravo iz naziva tvrđave Ras. Spomenički kompleks Starog Rasa se zajedno sa manastirom Sopoćani počevši od 1979. godine nalazi na UNESKO-voj listi svetske baštine kao objedinjena zaštićena celina pod nazivom Stari Ras i Sopoćani. Mesto na kome je smeštena tvrđava Ras ima bogatu istoriju koja seže do bronzanog doba. Na tom mestu se nalazilo rimsko vojno utvrđenje, a tokom kasnoantičnog perioda sagrađeni su objekti za stanovanje i bazilika. Ime Ras najverovatnije vodi poreklo od naziva antičkog utvrđenja Arsa koju pominje vizantijski istoričar Prokopije u VI veku. Srednjovekovni Ras se prvi put pominje u delima vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita, koji je pomenuo ovu tvrđavu u sklopu kazivanja o borbama između Srba i Bugara krajem IX veka. U periodu od IX do početka XII veka utvrđenje zaposedaju najpre Bugari, a potom naizmenično Srbi i Vizantijci. Od kraja XII veka i tokom XIII veka Ras je bio politički i kulturni centar srpske države i prestonica prvih vladara iz dinastije Nemanjića. Tokom XIV i u prvoj polovini XV veka značaj grada u političkom smislu opada, ali u isto vreme, usled razvoja trgovine, dobija na ekonomskom značaju što dovodi do bogaćenja njegovih stanovnika i ubrzanog razvoja trgovačkog podgrađa (staro Trgovište). Grad su 1455. godine osvojile Osmanlije, a osnivanjem obližnjeg Novog Pazara počinje polako opadanje njegovog značaja. Opsežna arheološka istraživanja kompleksa srednjovekovnog Starog Rasa započeta su krajem 1971. godine, a u novije vreme su u stručnoj javnosti pokrenuta pitanja o ubikaciji Starog Rasa, koji se prema mišljenju pojedinih istraživača nalazio na mestu tvrđave Gradina u Postenju koja se nalazi na 2 km od Novog Pazara.

Zvečan

Srednjovekovni grad Zvečan je tvrđava u Srbiji, nedaleko od istoimenog naselja, severno od Kosovske Mitrovice. Nalazi se na vrhu ugašene vulkanske kupe (oko 800 m nmv) koja se uzdiže odmah iznad Ibra. Podignut je sa prvobitnom namenom zaštite i kontrole važnih karavanskih drumova koji se tu ukrštaju (za Kosovo i Metohiju ka jugu, Ibrom za Moravsku dolinu ka severu i za Bosnu ka zapadu), da bi kasnije pored toga služio i za zaštitu Trepčanskih rudnika. Predstavlja jedan od najstarijih danas očuvanih srpskih srednjovekovnih utvrđenja, ali nije poznato kada je podignuto, iako je izvesno da kontinuitet utvrđenja na tom prostoru datira još iz antike, a možda čak i iz praistorije. Na istorijsku scenu ulazi 1093. godine kada je bio pogranično utvrđenje raškog župana Vukana (kraj XI veka-1112. ili 1115) koji je iz njega kretao u svoje pohode na Kosovo koje se tada nalazilo u sastavu Vizantije. U sklopu tvrđave se nalazio jedan od kraljevskih dvorova Nemanjića, a u njoj je život okončao i kralj Stefan Dečanski (1321—1331). Osmanlije su ga zauzele neposredno posle kosovskog boja (1389) i u njemu je postojala stalna vojna posada do XVIII veka kada je grad napušten i prepušten zubu vremena. Samo utvrđenje formira utvrđeni Gornji Grad na vrhu uzvišenja sa podgrađem zaštićenim niskim bedemom na jugozapadnoj padini. Posebnu snagu samom utvrđenju davala su dva izvora na padini, koja su tajnim prolazima bila povezana sa citadelom na vrhu. Danas je Zvečanski Grad većinom u ruševinama, ali se na osnovu nekoliko kula koje su opstale i ostataka bedema na vrhu usamljene uzvišice i dalje može naslutiti njegova nekadašnja impozantnost.

Maglič

Maglič je srednjovekovno utvrđenje u ibarskoj klisuri, 20 km južno od Kraljeva. Smešten je na vrhu brda, oko koga Ibar pravi oštru okuku čime podnožije brda okružuje sa tri strane. Zaravnjeni plato na kom je utvrđenje podignuto uzdiže se nekih stotinak metara od dna klisure i jedinog karavanskog puta koji je povezivao Moravsku dolinu i Kosovo polje. Sredinom 2006. godine je tvrđava privremeno bila zatvorena za posetioce zbog istrulelosti drvenih platformi u kulama koje bi mogle popustiti pod čovečijom težinom, a sama tvrđava je noću osvetljenja, čime privlači dodatnu pažnju prolaznika magistralnog puta. Početkom jeseni 2010. godine, najavljeno je da će Italija u saradnji sa gradom Kraljevom finansirati obnovu Magliča. Ovo je realizovano i avgusta 2013. je otvoren Ekomuzej.

Brvenik

Brvenik je tvrđava u Srbiji čiji se ostaci nalaze 8 kilometara severno od Raške, kod istoimenog naselja. Smešten je na jednom od vrhova (599 m nmv) uzvišenja Gradina, iznad ušća reke Brvenice u Ibar. Nije poznato kada je podignut, a tokom srednjeg veka bio je trg i sedište Brveničke župe. Danas je od njega ostalo vrlo malo ostataka, a čitav njegov prostor je zarastao u gusto rastinje. Ne zna se kada je podignut, ali se u njegovoj neposrednoj blizini nalaze manastiri koji potiču iz prednemanjićkog doba, Stara Pavlica i Ibarski Gradac, kao i crkve svetog Nikole u Baljevcu (kraj XII ili prva polovina XIII veka) i zadužbina nepoznatog vlastelina, crkva svetog Nikole u Šumniku (kraj XIII ili početak XIV veka). Ispod samog utvrđenja nalaze se ostaci male crkve posvećene svetom Nikoli, koja je početkom XX veka imala očuvano kube i živopis u svojoj unutrašnjosti. Prvi put se u izvorima javlja 1280. godine, kada se u njemu pominje prisustvo kotorskih i dubrovačkih trgovaca. Oni su u Brveniku imali svoju koloniju, u sklopu koje su podigli i crkvu posvećenu svetom Trifunu, koja se pominje u izvorima 1346. godine. Njihovo prisustvo u vezi je sa blizinom Kopaoničkih rudnika, pre svih Ostraće i Koporića, a zabeležen je podatak iz 1355. godine, kada je jedan Kotoranin prodao drugom kuću u Brveniku za 110 perpera. Grad sa župom pripadao je knezu Vojislavu Vojinoviću, koji ga je jula 1363. godine zamenio sa čelnikom Musom za Zvečan sa njegovom župom. Tom prilikom je car Uroš (1355—1371) izdao povelju kojom se ozvaničava ova razmena i u njoj su popisana sela Brveničke župe, koja je obuhvatala srednji tok Ibra i tok reke Brvenice. U to doba, knez Vojislav je bio najmoćniji feudalac u Srbiji, koji je ovom razmenom zaokružio svoju oblast, a sama razmena je, u strateškom pogledu, daleko bila korisnija za njega. Od tog doba, Brvenik postaje središte oblasti čelnika Muse, oženjenog sestrom Lazara Hrebeljanovića (1371—1389), Draganom, a potom i njegovih sinova, Stefana i Lazara Musića. Oni su zajedno sa majkom u blizini tvrđave podigli svoju zadužbinu Novu Pavlicu. Posle Kosovskog boja 1389. godine u kome su poginuli, braća Musići sahranjeni su u njemu, a u crkvi je prenoćilo i telo kneza Lazara tokom njegovog prenosa sa Kosova u Ravanicu. Posle 1389. godine i Brvenik je najverovatnije ušao u sastav oblasti Vuka Brankovića, a Osmanlije ga zauzimaju 1455. godine. Tvrđava je 1476. godine postala sedište kadiluka u sastavu Smederevskog sandžaka (od 1480. godine Zvorničkog), a kasnije i sedište nahije. Prikazan je na austrijskoj karti 1690. godine, u osmanskim izvorima se do početka XIX veka pominje kao naseljen, a do Prvog balkanskog rata u njemu se nalazila pogranična straža prema Otomanskoj imperiji.

Vrhlab

Vrhlab je bio neutvrđeni dvorac kralja Milutina (1282—1321) koji se nalazio kod izvora reke Lab, na Kopaoniku kod sela Belasice, nedaleko od Kuršumlije. Prvi put se pominje 14. 09. 1302. godine kada je u njemu zaključen mir između Dubrovačke republike i kralja Srbije. Jedini oblik zaštite dvorca bio je dvospratni donžon. Pored ostataka donžona, danas se na tom prostoru uočavaju i ostaci većeg broja građevina.

Koznik

Koznik je tvrđava u Srbiji, koja se nalazi 8 km zapadno od Aleksandrovca i desetak kilometara severozapadno od Brusa, a podignuta je u poslednjoj trećini XIV veka. Smeštena je na obroncima Kopaonika[a], na jednom kupastom uzvišenju visine 921 m nmv, koje dominira okolinom, iznad reke Rasine. U istorijskim podacima se vezuje za ličnost velikog čelnika Radiča Postupovića, velmože Stefana Lazarevića (knez 1389—1402, despot 1402—1427). U sklopu Noći muzeja 2009. godine, u tvrđavi Koznik je bila smeštena postavka pod nazivom „Život u srednjovekovnom zamku“. Danas je delimično konzervirana i nalazi se pod zaštitom Republike Srbije kao spomenik kulture od velikog značaja. Cela oblast oko grada se naziva Rasina zbog čega se Koznik povezuje sa Radičem Postupovićem kome je na Rasini despot Stefan 1405. godine izdao dve povelje. U narodnoj epskoj poeziji Postupović je nazivan i Rade Oblačić ili pak Rajko od Rasine, zbog čega se i ova dva imena vezuju za Koznik.